مقدمه: زخمپا شایعترین، جدیترین و پرهزینهترین عوارض دیابت است و خطر مرگ را در بیماران دیابتی، 2-4 برابر افزایش میدهد. همچنین پای دیابتی، یکی از علل عمده ایجاد ناتوانی در بیماران مبتلا به دیابت شیرین و یکی از عوارض مزمن و قابل پیشگیری این بیماری نیز بهشمار میآید.

هدف: این مطالعه بهمنظور تعیین وضعیت پایبیماران مبتلا به دیابت مراجعه کننده به مرکز آموزشی درمانی رازی شهر رشت در سال 1392 انجام گرفت.

روش کار: در یک مطالعه توصیفی_تحلیلی بصورت در دسترس، وضعیت پای 355 بیمار مبتلا به دیابت مراجعه کننده به مرکز آموزشی درمانی رازی شهر رشت در سال 1392 مورد بررسی قرار گرفت. دادهها از طریق مصاحبه و تکمیل پرسشنامه جمع آوری شد. پرسشنامه شامل: مشخصات فردی، مشخصات بیماری، وضعیت پوست پا، ناهنجاریهای ساختاری پا، نوروپاتی حسی-حرکتی، نبضهای پا و پایدیابتی بود. جهت تجزیه و تحلیل داده ها، از نرمافزار آماری SPSS نسخه 16 و آزمونهای آماری توصیفی و استنباطی کایاسکویر و رگرسیون لوجستیک استفاده گردید.

نتایج: از بیماران موردبررسی1/16% دارای زخمپا بودند. بر اساس آزمون کایاسکویر میان زخم پا و پوست خشک و بدون تعریق(01/0P=)، فیشر (004/0P=)، اختلالدررشدناخنهایپا(02/0P=)، تاول(008/0P=)، انگشتچکشی(05/0P=)، انگشتچنگالی(001/0P=)، مفصلشارکوت(02/0P=)، حس درد سطحی با سنجاق و حس ارتعاش با دیاپازون (001/0P=)، نبض پشتپایی و تیبیایخلفی راست و چپ(001/0P<)، جوشگاه زخم قبلی(001/0P=)، علت بستری در بیمارستان و سابقه بستری قبلی بعلت مشکلات و ضایعات پاها(001/0P=) ارتباط معنادار وجود دارد. تجزیه و تحلیل نهایی متغیرها بر اساس مدل رگرسیون لوجستیک، نشان داد که متغیرهای مرتبط با وضعیت پای بیماران دیابتی، تاول، انگشتچنگالی و علت بستری در بیمارستان مرتبط با بیماری دیابت است.

نتیجهگیری: از آنجاییکه عواملی ازجمله تاول، انگشتچنگالی و علت بستری در بیمارستان مرتبط با بیماری دیابت در بروز زخمپا تاثیرگذار هستند، پرستاران میتوانند با شناسایی این عوامل خطر نقش موثری در پیشگیری و درمان بهموقع زخمپا داشته باشند.

کلید واژه ها: پایدیابتی- دیابتشیرین- زخمپا

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: کلیات

1-1 بیان مساله 1

2-1 اهداف پژوهش 5

3-1 سوالات پژوهش 5

4-1فرضیات پژوهش 6

5-1 تعریف واژه های کلیدی(نظری و عملی) 6

6-1 پیش فرض ها 8

7-1 محدودیت های پژوهش 9

فصل دوم: زمینه و پیشینه تحقیق

1-2 چارچوب پژوهش 10

2-2 مروری بر مطالعات انجام شده 37

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

1-3 نوع پژوهش 48

2-3 جامعه پژوهش 48

3-3 نمونه پژوهش- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری 48

4-3 مشخصات واحدهای مورد پژوهش 49

5-3 محیط پژوهش 49

6-3 ابزار گردآوری اطلاعات 49

7-3 تعیین اعتبار علمی ابزار 52

8-3 تعیین اعتماد علمی ابزار 52

9-3 روش گردآوری اطلاعات 52

10-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها 54

11-3 ملاحظات اخلاقی 55

فصل چهارم: نتایج تحقیق

1-4 یافته های پژوهش 56

2-4 جداول 58

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته ها

1-5 بحث و بررسی یافته ها 86

2-5 نتیجه گیری نهایی 98

3-5 پیشنهاد برای کاربرد یافته های پژوهش 100

4-5 سایر پیشنهادات 101

منابع 103
پیوست ها

فهرست جداول

شماره و عنوان صفحه

جدول شماره 1: توزیع فراوانی مشخصات دموگرافیک واحدهای مورد پژوهش 58

جدول شماره 2: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب شاخص توده بدنی 60

جدول شماره 3: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب مصرف سیگار و الکل 61

نمودار شماره 1: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش با مصرف سیگار بر حسب معیار pack years 62

جدول شماره 4: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب مشخصات بیماری دیابت 63

نمودار شماره 2: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب درمان فعلی 64

نمودار شماره 3: توزیع واحدهای مورد پژوهش مصرف کننده قرص بر حسب نام داروهای مصرفی 65

جدول شماره 5: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب بیماری های همراه چارلسون 66

جدول شماره 6: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب خطر میرایی بیماریهای همراه چارلسون 67

جدول شماره7: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب وضعیت بستری در بیمارستان 68

جدول شماره 8: توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب علت بستری قبلی در بیمارستان 69

جدول شماره 9: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب وجود و محل جوشگاه ناشی از زخم قبلی 70

جدول شماره 10: توزیع واحدهای مورد پژوهش بر حسب وجود، محل و نمره زخم فعلی 71

جدول شماره 11: تعیین ارتباط بین ضایعات پوستی و زخم پا د رافراد مبتلا به دیابت 72

جدول شماره 12: تعیین ارتباط بین ناهنجاری های ساختاری و زخم پا در افراد مبتلا به دیابت 73

جدول شماره 13: تعیین ارتباط بین نوروپاتی حسی- حرکتی و زخم پا در افراد مبتلا به دیابت 74

جدول شماره 14: تعیین ارتباط بین وضعیت نبضهای پای راست و چپ و زخم پا در افراد مبتلا به دیابت 75

جدول شماره 15: تعیین ارتباط بین زخم پا و جوشگاه ناشی از زخم قبلی 76

جدول شماره 16: تعیین ارتباط بین مشخصات دموگرافیک و وجود یا عدموجود زخمپا 77

جدول شماره 17: تعیین ارتباط بین شاخص توده بدنی و وجود یا عدم وجود زخم پا 79

جدول شماره 18: تعیین ارتباط بین وجود یا عدم وجود زخم پا و خطر میرایی(برحسب شاخص بیماری های همراه چارلسون) در افراد مبتلا به دیابت 80

جدول شماره 19: تعیین ارتباط بین مصرف سیگار و الکل و وجود یا عدم وجود زخمپا 81

جدول شماره20:تعیین ارتباط میان میزانPack yearو وجود یا عدموجود زخمپا در افراد سیگاری 82

جدول شماره 21: تعیین ارتباط بین وجود یا عدم وجود زخم پا و مشخصات بیماری دیابت در افراد مبتلا 83

جدول شماره 22: تعیین ارتباط بین سابقه بستری و علت مراجعه به بیمارستان و وجود یا عدم وجود زخم پا در افراد مبتلا به دیابت 84

جدول شماره 23: تعیین عوامل مرتبطبا وضعیت پایبیماران مبتلا به دیابت با استفاده از رگرسیونلوجستیک 85

بیان مساله

دیابت یکی از بیماری های مزمن و بسیار با اهمیت و یک مشکل بزرگ بهداشتی است که در سراسر جهان در حال گسترش است(1). طبق تعریف انجمن دیابت امریکا، دیابت شیرین به گروهی از بیماری های متابولیکی گفته میشود که ویژگی مشترک آنها افزایش سطح قند خون بعلت نقص در ترشح انسولین، یا نقص در عملکرد آنها و یا هر دو مورد می باشد(2, 3). در سال 2010 حدودا 285 میلیون نفر در سر تا سر جهان به دیابت مبتلا بودند(4) و انتظار می رود که در سال 2030 به 366 میلیون نفر برسد(5). بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، تعداد مبتلایان به دیابت در سال 2000، 171 میلیون نفر بوده است(6). طبق آمار انجمن دیابت ایران در سال 1385، بیش از 4 میلیون نفر در ایران مبتلا به بیماری دیابت بودند و این در حالی است که هر 15 سال یک بار این آمار 3 برابر می شود(7). همچنین طبق آمار این انجمن، دراستان گیلان 30 هزار بیمار دیابتی وجود دارد (8).

بیش از 5 میلیون نفر در ایالات متحده در خطر مشکلات و عوارض مرتبط با دیابت هستند(9). عوارض دیابت را به دو دسته ماکرو و میکروواسکولار تقسیم می نمایند. از جمله عوارض میکروواسکولار می توان به رتینوپاتی و ضایعات عصبی، نوروپاتی، زخم پای دیابتی و نفروپاتی اشاره کرد. از عوارض ماکروواسکولار هم میتوان به عوارض قلبی عروقی مانند درگیری عضله میوکارد، آترواسکلروز، افزایش فشار خون و هایپرلیپیدمی اشاره کرد(10).

بیماریهای اندامهای تحتانی از جمله بیماری شریانهای محیطی، نوروپاتی محیطی، زخم پاها و نیز آمپوتاسیون اندامهای تحتانی، در افراد دیابتی شایعتر از افراد غیردیابتی است و 30% افراد بالای 40 سال را تحت تاثیر قرار می دهد(11). تصور می شود که امروزه در کشورهای پیشرفته مشکلات پای مرتبط با دیابت، شایعتر شده باشد(12). طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی^{^[1]}، پای دیابتی، عفونت، زخم و یا تخریب بافت های نرم عمیق است که در ارتباط با ناهنجاری های نورولوژیکی و درجات متفاوتی از ناهنجاری های عروق محیطی در اندام های تحتانی بوجود میآید(4, 13, 14). تخمین زده می شود که در 1 تا 4% بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 سالانه یک زخم در ناحیه پا بوجود آید(15). همچنین 15% افراد دیابتی دارای یک زخم مزمن بر روی پا یا زانوهایشان هستند(9). بر اساس مطالعه فوجیوارا و همکارانش^{^[2]} میزان بروز زخم پای دیابتی از 1% تا 4% و میزان شیوع آن از 3/5% تا 5/10%متغیر بوده است(4). از میان6000 بیمار مبتلا به دیابت که در انگلستان مورد مطالعه قرار گرفتند، 2% دارای زخم فعال در پاهایشان بودند(16) و بر اساس مطالعه ای با عنوان آموزش مراقبت از پای دیابتی در کشورهای در حال توسعه، شیوع زخم پا در میان 1477 بیمار، 9/5% بود که این زخم ها با نوروپاتی همراه بودند. بطور کلی در کشورهای در حال توسعه، از هر 6 نفر دیابتی ، 1 نفر در طول زندگی یک زخم را تجربه می کند(12). همچنین در مطالعهی علوی و همکارانش در ایران، شیوع زخم پا در میان بیماران مبتلا به دیابت 4% گزارش شده است(17).